Het vrouwenbrein staat in voortdurende verbinding met de eierstokken. Via de hypothalamus en hypofyse worden hormonen gestuurd en geven de eierstokken feedback terug. Estradiol, de krachtigste vorm van oestrogeen, speelt hierin een centrale rol. Het levert energie voor het brein, ondersteunt geheugen, stemming en connectiviteit tussen hersengebieden. Hierdoor hebben vrouwen vaak een breed overzicht, kunnen zij snel schakelen, meerdere taken tegelijk uitvoeren en een brede draagkracht tonen. Logisch, want er gebeurt in het leven van een vrouw veel tegelijk wat op elkaar afgestemd moet zijn; situationeel (kinderen) en biologisch (voortplanting)

Wanneer de hormoonspiegels schommelen of dalen, verandert direct de werking van het brein. Voor vrouwen met een traumageschiedenis betekent dit dat oude overlevingspatronen sneller geactiveerd kunnen worden. Hormonen en trauma grijpen zo in elkaar: de hormonale dynamiek versterkt bestaande kwetsbaarheden in hersengebieden die toch al gevoelig zijn voor stress en dissociatie.

Menstruatie

Tijdens de menstruatie zijn oestrogeen en progesteron laag. Het brein heeft weinig hormonale ondersteuning, wat zich kan uiten in somberheid, prikkelbaarheid en een lagere stressdrempel. Voor vrouwen met trauma kan dit leiden tot meer herbeleving of dissociatie.

Ovulatie

Rond de ovulatie stijgt oestrogeen sterk. Dit geeft tijdelijk meer energie en helderheid. Veel vrouwen voelen zich dan socialer en veerkrachtiger. Tegelijk kan de piek duizeligheid of misselijkheid oproepen, omdat het vestibulaire systeem gevoeliger wordt. Bij vrouwen met trauma kan deze piek echter ook een gevoel van overmacht oproepen: een toestand waarin impulsen en oude overlevingspatronen sneller de overhand nemen. Gedrag en beslissingen die in een andere hormonale staat wel hanteerbaar zijn, worden in deze fase soms impulsief of dwingend uitgevoerd.

Luteale fase

Na de ovulatie daalt oestrogeen terwijl progesteron hoog blijft. Progesteron heeft een kalmerende werking, maar de daling van oestrogeen verstoort de balans. Een naar overleving georganiseerde neurobiologie kan moeilijk omgaan met disbalans en onvoorspelbaarheid. Resultaat: slechter slapen, prikkelbaarheid en meer kans op flashbacks of stressreacties.

Zwangerschap en postpartum

De zwangerschap wordt gekenmerkt door extreem hoge hormoonspiegels. In de eerste maanden zorgt dat voor een brede activering: veel energie en aanpassingen in het brein, die zowel stabiliserend als ontregelend kunnen werken. Naarmate de bevalling nadert, verandert dit patroon: de energie wordt steeds meer vernauwd naar hyperfocus. Het brein bereidt zich voor op de taak van bevallen en zorgen voor de pasgeborene. Voor vrouwen zonder trauma is dit vaak helpend en mobiliserend, maar kan al als zwaar voelen. Voor vrouwen met trauma kan diezelfde hyperfocus daarbij ook oude patronen van controle en hyperwaakzaamheid versterken. Het vernauwde perspectief kan hen vastzetten in compulsief gedrag of rigiditeit.

Na de bevalling dalen oestrogeen en progesteron abrupt. Die scherpe daling treft precies de hersengebieden die stemming en regulatie regelen, waardoor het risico op depressie en opleving van trauma groot is.

Menopauze

De menopauze markeert het blijvende terugvallen naar lage spiegels van estradiol en progesteron. Vrouwen produceren overigens altijd méér testosteron dan oestrogeen, maar tijdens de vruchtbare levensfase domineert oestrogeen in zijn werking op brein en lichaam. Dat komt doordat er in veel hersengebieden – zoals hippocampus, amygdala en prefrontale cortex – veel oestrogeenreceptoren aanwezig zijn. Deze receptoren zijn zeer gevoelig voor estradiol, waardoor zelfs relatief lage hoeveelheden een grote impact hebben op geheugen, stemming en verbinding.

Na de overgang valt juist die krachtige invloed van estradiol weg, waardoor de relatieve rol van testosteron sterker naar voren komt. Dit kan zich uiten in geheugenproblemen, “brain fog”, vestibulaire klachten en een merkbare verandering in oriëntatie. De brede, relationele blik die door oestrogeen en progesteron werd gestimuleerd neemt af, terwijl de aandacht meer naar het eigen perspectief verschuift. Voor de omgeving lijkt dit soms ongeïnteresseerd of minder empathisch, terwijl het in werkelijkheid een natuurlijke hormonale verschuiving is.

De maatschappelijke dimensie

Bij mannen verloopt de hormoonhuishouding veel stabieler: testosteron schommelt dagelijks licht en voorspelbaar en neemt langzaam af met de leeftijd, terwijl hun oestrogeen grotendeels, constant wordt geproduceerd uit testosteron. Het mannenbrein functioneert hierdoor op een gelijkmatige basis.

Bij vrouwen daarentegen is de hormonale dynamiek voortdurend in beweging. Juist die dynamiek vormt de kracht en flexibiliteit van het vrouwenbrein, maar wordt maatschappelijk vaak gezien als lastig omdat het onvoorspelbaarder is. Het wordt vaak weggezet als “aanstellerij” of “gedoe”, terwijl het in werkelijkheid de basis is van ons bestaan. Zonder deze cycli was er geen voortplanting, geen continuïteit en geen samenleving. Dit maakt het lastig voor vrouwen om binnen op mannen georganiseerde systemen te functioneren, er is constante controle vereist over geheel biologische processen.

Het structureel negeren of kleineren van deze biologische realiteit is een vorm van onderdrukking die vrouwen tot op de dag van vandaag treft; in de geneeskunde, in de psychologie en in de samenleving als geheel. Wat als we systemen eens zouden aanpassen aan ritmes van vrouwen zodat de systemen ook alle voordelen ervan kunnen ervaren?