Waarom neuro-informed therapie in het begin zo vreemd en onlogisch kan lijken

‘Op één been staan? Doe normaal joh!’ Mijn cliënten ervaren vaak weerstand als ik dit voorstel, want therapie is toch vooral hard werken? Hieronder geef ik wat uitleg over waarom we binnen neuro-informed therapie juist bij de basis beginnen, en waar die basis zich bevindt.

Wanneer iemand getraumatiseerd is, is het brein georganiseerd rondom overleving. Het staat voortdurend afgesteld op mogelijke dreiging, waardoor het contact met het heden instabiel of grotendeels zelfs afwezig is. Het baseert zich op het verleden om zo de toekomst veilig te stellen. Er is geen vaste basis in tijd, ruimte of relatie, en dat gebrek aan oriëntatie in het heden zorgt voor chaos. In die onveiligheid van chaos wordt het belangrijk om ergens controle te vinden over de dreiging: over een situatie, over andere mensen en vooral over je eigen gevoel.

Tegenwoordig proberen we, naast erover praten en gedrag aanpassen, ook via regulatie van gevoelens en sensaties in het lichaam meer rust te vinden. Het is belangrijk dat je manieren vindt om jezelf in een meer gereguleerde staat te krijgen. Maar heeft dat structureel voldoende invloed op hoe autonome processen in je hele neurobiologie (brein, ruggenmerg en overige zenuwen) worden aangestuurd? Focussen we eigenlijk wel op het zenuwcentrum, of vooral op de reacties die daaruit voortkomen?

Dissociatie en het vestibulaire systeem

Bij vrijwel iedereen die getraumatiseerd is, zien we vormen van dissociatie en een disconnectie tussen overleving, gevoel en denken. Dissociatie heeft als doel de mens te beschermen tegen overweldiging door het bewustzijn weg te trekken uit de externe realiteit én uit het interne gevoel dat daardoor wordt geactiveerd. De meest voorkomende vormen van dissociatie in deze tijd zijn overdenken en overanalyseren: een voortdurende denkloop die losstaat van emoties en lichamelijke sensaties, en ervoor zorgt dat je niet aanwezig bent in de huidige wereld. Een gevolg van een lange tijd waarin van ons wordt verwacht dat we alles weten, vanuit het idee dat we met denken alles aansturen.

Het overgrote deel van onze neurobiologische processen bereikt het bewustzijn alleen nooit. En dat is maar goed ook. Onze neurobiologie is namelijk 24/7 bezig het volledige systeem draaiende te houden, allemaal zonder dat we dat opmerken. De belangrijkste taak is niet om alles te weten en via denken te organiseren, maar om jou veilig en in leven te houden. En toch ‘vinden’ we dat iets alleen bestaat als het bewust kan worden opgemerkt.

Neuro-Informed therapie

Neuro-informed therapie begint daarom niet met praten of betekenis krijgen, maar met het opmerken van aan- of afwezigheid. De cliënt leert herkennen wanneer er dissociatie aanwezig is, en hoe het bewustzijn kan bewegen richting aanwezigheid zodat er allereerst meer belichaming ontstaat. Pas wanneer iemand weer kan ervaren waar hij realistisch is; in tijd, ruimte en in relatie tot anderen, kan het brein onderscheid maken tussen verleden en heden. Op basis daarvan wordt verwerking van emoties en gedachten mogelijk die zijn ontstaan vanuit traumatische ervaringen eerder in de tijd.

Daarom richt neuro-informed therapie zich allereerst op de hersenstam, waar alle rauwe zintuiglijke informatie samenkomt. Te beginnen bij het vestibulaire systeem, een (pre-bewust) zintuig dat voortdurend waarneemt waar je bent in de ruimte: ten opzichte van de grond, anderen en je omgeving. Het vormt letterlijk je interne kompas. Wanneer dit systeem door dissociatie niet structureel actief en niet goed geïntegreerd is, weet het brein niet waar het ‘hier’ en ‘nu’ zich bevinden. Door herhaald te werken met gronding en oriëntatie wordt dit systeem opnieuw geïntegreerd in de dagelijkse organisatie van het brein. Veiligheid wordt dan een biologische ervaring die van binnenuit ontstaat.

De eenvoud van die eerste stappen in neuro-informed therapie kan soms bijna beledigend voelen voor de complexiteit die je intern ervaart. Maar juist daarin ligt de logica van het brein: veiligheid is niet iets wat je bedenkt, het is iets wat eerst aanwezig moet kúnnen zijn.